ဟိုကၠဴကဗ်ာဆိုတာဘာလဲ ဟိုကၠဴကဘာလဲ ???? (လင္းညိဳ႕တာရာ)

ဟိုကၠဴကဗ်ာဆိုတာဘာလဲ ဟိုကၠဴကဘာလဲ ???? (လင္းညိဳ႕တာရာ)

ကဗ်ာကိုေလ့လာဘူးသည့္ သူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ခပ္တိုတိုနဲ႔ ရင္ထဲေရာက္ၾကသည့္ ကဗ်ာအမ်ဳိးအစားတစ္ခု ရိွပါသည္။ အဲ့ကဗ်ာကေတာ့ ဟိုကၠဴကဗ်ာလို႔ ေခၚသည့္ ကဗ်ာတစ္မ်ဳိးပါပဲ။ ဟိုကၠဴဆိုတာ ဘာလဲ။ ဘယ္ကေနဆင္းသက္လာသလဲ။ ဘယ္လိုေရးသားရလဲဆိုတာကို အမ်ားႀကီး ေလ့လာျဖစ္ခဲ့ပါသည္။ ထိုေလ့လာမႈေလးေတြကို ေအာက္မွာ ေခါင္းစဥ္ေလးေတြနဲ႔ ေဖာ္ျပကာ ေျပာဆိုျပပါရေစဗ်ာ။ ဒီေလ့လာမႈမ်ားအတြက္ ဝဘ္ဆိုဒ္ႏွင့္ စာအုပ္အသီးသီးကေနလည္း ေလ့လာျဖစ္သလို ျမန္မာျပန္ထားသည့္စာအုပ္မ်ား ၊ ေဆာင္းပါးမ်ားမွလည္း မီွျငမ္းျပဳလုပ္ရပါသည္။ ေအာက္ဆံုးတြင္ မီွျငမ္းမ်ားကို ေဖာ္ျပေပးထားပါသည္။ မီွျငမ္းျပဳဖို႔က်န္ခဲ့သည့္အရာမ်ား ရိွပါက ခြင့္လႊတ္ေပးေစခ်င္ပါသည္။

[ က ] ဟိုကၠဴ၏သမိုင္းေၾကာင္းအစဥ္အလာ

ဂ်ပန္ကဗ်ာမွာက အဓိကအားျဖင့္ ကဗ်ာပံုသ႑ာန္လမ္းေၾကာင္း သံုးမ်ဳိးသံုးစားရွိတာေတြ႕ရပါသည္။ ေရွးအက်ဆံုးက ‘တန္းခ’(Tanka) ဒါမွမဟုတ္‘၀ခ’(Waka)လို႔ေခၚတဲ့ ကဗ်ာပါ။ စာေၾကာင္းေရ ငါးေၾကာင္း(၅-၇-၅-၇-၇) စာလံုးေရ(၃၁)လံုးနဲ႔ ဖြဲ႔ရတဲ့ကဗ်ာမ်ဳိးပဲ ျဖစ္ပါသည္။ ဒီကဗ်ာစပ္နည္းကို ၈-ရာစုဦးပိုင္းမွာ စတင္အသံုးျပဳခဲ့ပါသည္။ ၁၇-ရာစုအထိ အင္အားေကာင္းခဲ့ၿပီး အခု လက္ရွိ ကာလအထိလည္း စပ္ဆိုေနၾကဆဲပါ။ ၁၇-ရာစု၊ ‘တိုကူဂါ၀ါ’ေခတ္မွာ ဟိုကၠဴကဗ်ာစပ္နည္း ထြန္းကားလာပါသည္။ ပထမ ‘ရမ္းဂ’(renga)လို႔ ေခၚတဲ့‘တန္းခ’ ထက္ ပိုၿပီးတိုတဲ့ ကဗ်ာစပ္နည္းေပၚလာပါသည္။ ဒီကဗ်ာက စာေၾကာင္းေရ(၂)ေၾကာင္း ဒါမွမဟုတ္(၃)ေၾကာင္းပဲေရးရပါသည္။ ဒါေပမယ့္ သူက တပုဒ္တည္းနဲ႔မၿပီးဘူး။ အဲဒီ(၂)ေၾကာင္းတပုဒ္ ဒါမွမဟုတ္(၃)ေၾကာင္းတပုဒ္ကဗ်ာေတြကို ပုဒ္ေရႀကိဳက္္သေလာက္ ဆက္ၿပီးေရးလို႔ရေသာ ကဗ်ာပါ။ အခံအအုပ္ သေဘာေျပာရင္လည္း ရေသာနည္းပါ။ အမ်ားအားျဖင့္ တေယာက္က ေရွ႕ကတပုဒ္စပ္ရင္၊ ေနာက္တေယာက္က ေနာက္ တပုဒ္ဆက္ၿပီး၊ ျဖည့္ၿပီးစပ္။ ေနာက္တေယာက္ ဒါမွမဟုတ္ ပထမတပုဒ္စပ္ခဲ့သူက တခါထပ္ၿပီး ဆက္ၿပီးစပ္။ ဒီလိုနဲ႔ တပုဒ္ၿပီးတပုဒ္ ဆက္ၿပီးစပ္ရင္းက အရွည္ႀကီးစပ္လို႔ရတဲ့နည္းျဖစ္ပါသည္။ အညာေက်းလက္တခ်ဳိ႕က အတိုင္အေဖာက္နဲ႔အခ်ီအခ် လက္တန္းစပ္ဆိုၾကေသာ ကဗ်ာမ်ဳိးျဖစ္ပါသည္။ ဒီ ‘ရမ္းဂ’ကဗ်ာကိုအေျခခံၿပီးမွ (၃)ေၾကာင္း(၅-၇-၅)စာလံုးေရ (၁၇)လံုးနဲ႔ဖြဲ႔ရေသာ ဟိုကၠဴကဗ်ာေရးနည္း ဆင့္ပြားေပၚေပါက္လာတယ္ လို႔ဆိုပါသည္။ ေနာက္တနည္းကေတာ့ လြတ္လပ္ကာရန္စနစ္နဲ႔ဖြဲ႕ေသာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာနည္းပါ။ ဒါက ၁၉-ရာစုအလယ္‘ေမဂ်ီေခတ္’မွာ ဥေရာပနဲ႔ ဆက္စပ္ယွက္ႏြယ္ၿပီးမွ ရလာေသာ နည္းေလးျဖစာ္ခသည္။ အဲ့ဒါေၾကာင့္ ‘တန္းခ’။ ‘ဟုိကၠဴ’နဲ႔‘ေခတ္ေပၚကဗ်ာ’ဆိုၿပီး ဂ်ပန္ကဗ်ာပံုသ႑ာန္ လမ္းေၾကာင္း(၃)ခုဆိုၿပီး ရိွေနပါသည္။ ဒါကို အခုထက္ထိ ဂ်ပန္ကဗ်ာ ဆရာေတြ လက္မလႊတ္ၾကေသးပါဘူး။ ဒီနည္း(၃)ခုစလံုးနဲ႔ဖြဲ႔ၾက၊ စပ္ၾကေသာ ကဗ်ာစပ္နည္းဟာ ဂ်ပန္ကဗ်ာ ေရးစီးေၾကာင္းရဲ႕ အဓိကပုံသ႑ာန္ပဲလို႔ ဆိုရရမွာပဲ ျဖစ္ပါသည္။ ဟိုကၠဴ (俳句) သည္ ဂ်ပန္႐ိုးရာကဗ်ာေလာကတြင္ အတိုဆံုးေသာကဗ်ာအမ်ဳိးအစားတစ္မ်ဳိးျဖစ္ပါသည္။ ဟိုကၠဴကဗ်ာကို အရည္အေသြးသံုးရပ္ျဖင့္ ခြဲျခားသတ္မွတ္ႏိုင္ပါသည္။

၁။ ဟိုကၠဴ ၏အႏွစ္သာရကေတာ့ ကီ႐ု လို႔ ေခၚသည့္ ျဖတ္ေတာက္ျခင္းသေဘာပါ။ ဒါက ပံုႏွစ္ပံု သို႔ အေတြးႏွစ္ခုကို ၾကားကေနျဖတ္ေတာက္ေပးျခင္းနဲ႔ ပံုစံတူညီပါတယ္။ ကီရီဂ်ီ ဟု ဆိုသည့္ စကားလံုးေတြၾကားထဲမွာ (-) ေလး ခံ၍ ျဖတ္ေတာက္ျခင္းျဖင့္ စကားလံုးတစ္ခုကို ႏွစ္လံုးျဖစ္ေအာင္ ႏွစ္မ်ဳိးပြားေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္း သေဘာျဖစ္ပါသည္။

၂။   ႐ိုးရာဟိုကၠဴကဗ်ာမွာ စကားလံုး ၁၇ လံုး ပါဝင္ပါသည္။၅-၇-၅ oဏၰ ၁၇ လံုး ကို ဆိုလိုတာပါ။  ပထမစာေၾကာင္းတြင္- ၀ဏၰ ၅ လံုး၊ ဒုတိယစာေၾကာင္းတြင္   –   ၇ လံုး၊ တတိယစာေၾကာင္းတြင္  –  ၅ လံုး၊ စုစုေပါင္း  –၀ဏၰ  ၁၇ လံုး ရိွပါသည္။ ဟုိကၠဴကဗ်ာ၏ ပုံစံမွာ စာသုံးေၾကာင္း ရွိပါသည္။ ပထမ စာေၾကာင္းတြင္ ဝဏၰ ၅ လုံး၊ ဒုတိယစာေၾကာင္းတြင္ ၇ လုံး၊ တတိယစာေၾကာင္းတြင္ ၅ လုံး၊ စုစုေပါင္း ၁၇ လုံး ရွိပါသည္။ တစ္ခါတစ္ရံကား ႁခြင္းခ်က္ရွိတတ္ပါသည္။ ဟိုကၠဴကဗ်ာပံုစံတစ္ခုမွာ ၃-၅-၃ ဝဏၰ ၁၁ လံုးျဖင့္ ေရးဖြဲ႕ထားသည္လည္း ရိွပါေသးသည္။

၃။ ဆာအိဂ်ီကီ အမ်ဳိးအစားတစ္ခုမွာ ေကာက္ခ်က္ခ်ကာ စီစဥ္ထားေသာ ကီဂို အမ်ဳိးအစားတစ္မ်ဳိးျဖစ္ပါသည္။ ကီဂို ဆိုသည္မွာ ရာသီဥတုဆိုင္ရာ ျပဌာန္းခ်က္ကို ဆိုလိုတာပါ။ အေၾကာင္းအရာအားျဖင့္ဆိုလွ်င္ ဟုိကၠဴစာဆိုတို႔သည္ ရာသီဥတုကို ထီးခ႐ိုင္အျဖစ္ထား၍ ရာသီဥတုအေျခအေနကို ထီးလက္ထီးအုံအျဖစ္ ေဆာက္ၿပီးလွ်င္ ခံစားမႈကို ထီးရြက္၊ ပန္းပြား၊ အဆင္တန္ဆာမ်ားအျဖစ္ မြမ္းမံ ဆင္ယင္ၾကပါသည္။ ဟိုကၠဴေရးရာတြင္ ကာရန္မမိလွ်င္ အေကာင္းဆံုးျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ အခ်ိဳ႕ကဗ်ာဆရာမ်ားကမူ ဝဏၰ(၁၇)လံုးကို အတိုးအေလွ်ာ့ျပဳ၍ ေရးတတ္ၾကသည္။ ဥပမာ - အလကၤာမ်ား (similes)၊ သေကၤတျပဳတင္စားျခင္းမ်ား (metaphors) ကို ေရွာင္ၾကဥ္ရသည္။ ရာသီျပစကားလံုး ထည့္ေရးေလ့ရိွၾကသည္။ ရာသီျပစကားလံုးကီဂို သည္ ဟိုကၠဴထဲတြင္ တစ္လံုးပါရသည္။ သို႔ေသာ္ တစ္ခါတစ္ရံ စကားလံုးအစုလိုက္ျဖင့္ ရာသီကို ေဖာ္ေၾကာင္းလည္း ေတြ႔ရသည္။ တစ္ခါတစ္ခါတြင္ ဟိုကၠဴတစ္ပုဒ္လံုး ၿခံဳငံုမိမွ အခ်ိန္ရာသီကာလက ေပၚလြင္လာတတ္ေလသည္။ ထိုရာသီဥတုသည္ ဟိုကၠဴ၏ ရာသီဥတုပင္ ျဖစ္သည္။ ဥပမာ - ပြင့္သစ္ပန္းမ်ား ဟု ပါလာလွ်င္ ေႏြဦးကို ညႊန္းသည္။ ႏွင္းက်လွ်င္ကား ေဆာင္းရာသီဟု စိတ္ကူးႏုိင္၏။ ျခင္ေကာင္မ်ား ဆိုလွ်င္ ေႏြအခ်ိန္ကို ဆိုလိုသည္။ ရာသီဥတုအညႊန္းစကားလံုးမ်ားသည္ အၿမဲတေစ သိသာထင္ရွားစြာ ပါဝင္ေနသည္ေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ရာသီကိုသိလိုလွ်င္ သင့္အေနႏွင့္ ကဗ်ာ၏ အေၾကာင္းအရာႏွင့္ ညိႇယူဆံုးျဖတ္ရသည္လည္း ရိွတတ္၏။ ဥပမာအားျဖင့္ -

တိမ္ေတြလာေလၿပီ
လကိုၾကည့္ေနရျခင္းမွ
အနားရေလၿပီ။

ဤဟိုကၠဴကဗ်ာတြင္ ရာသီဥတုကို ညႊန္းေသာစကားလံုးကား “တိမ္” ျဖစ္၏။ မိုးဥတုကို ညႊန္းသည္။

ဟိုကၠဴကဗ်ာေတြဟာ “တို၊ က်ဥ္း၊ လိုရင္း၊ သန္႔ရွင္း”ဆိုတဲ့ အဂၤါရပ္နဲ႔ ျပည့္စံုတဲ့ကဗ်ာေတြပါ။ ကဗ်ာေတြ တိုသေလာက္၊ က်ဥ္းသေလာက္၊ ရွင္းသေလာက္၊ ဂယက္အနက္ေတြၾကေတာ့ ေတြးရင္းေတြးရင္း ေတြးႏိုင္သေလာက္ အေ၀းဆံုးအထိ ေရာက္သြားႏိုင္တာပါ။ ဒီေနရာမွာဂယက္အနက္၊ သြယ္၀ိုက္အနက္ေတြရွိေနတယ္ဆိုေပမယ့္၊ တနည္းအားျဖင့္ ၀ကၤႏၲနည္းကို အသံုးျပဳတယ္ဆိုေပမယ့္ ဂမၻီရဆန္္တဲ့အထိေတာ့မရွိပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္မို႔ သန္႔ရွင္းတဲ့ဂုဏ္၊ ႐ိုးဂုဏ္အျပည့္ရွိတယ္လို႔ ဆိုၾကတာပါသည္။ အခုလို မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ရာဇ၀င္ေရးကာလမ်ဳိးမွာ ဟုိကၠဴကဗ်ာေတြဟာ တကယ္ေကာ လိုအပ္ရဲ႕လားဆိုေသာ ေမးခြန္းကို မိတ္ေဆြတခ်ဳိ႕က ေထာက္ျပတာလဲရွိပါသည္။ ဒါဟာ ‘အမ်ဳိးသား ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရး၊ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႔ ဒီမိုကေရစီေရး’ ပဲ။ ဒီေခါင္းစဥ္ ဒီေပတံနဲ႔ ဒီအကန္႔ တစ္ကန္႔အတြင္းမွာ “လြတ္လပ္မႈ၊ ၿငိမ္းခ်မ္းမႈ၊ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္မႈ၊ တည္ၾကည္မႈနဲ႔ ေမတၱာတရား”ကို အေျခခံ တဲ့ ဟိုကၠဴကဗ်ာေတြဟာ က်ေနာ္တို႔အတြက္ အသံုးမတည့္စရာအေၾကာင္းမရွိဘူးလို႔ပဲ အခုိင္အမာယံုၾကည္မိပါသည္။ ဟိုကၠဴ (ေခၚ) ဟုိက္ကူ သည္ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀၀ ေက်ာ္က ေပၚေပါက္ခဲ့ေသာ ဂ်ပန္ကဗ်ာ ျဖစ္ပါသည္။ ဟိုကၠဴသည္ မရွည္လ်ားပဲ သိပ္သိပ္သည္းသည္း က်စ္က်စ္လ်စ္လ်စ္ ဖဲြ ့ဆိုထားေသာ ကဗ်ာတစ္မ်ိဳးျဖစ္သည္။ ကဗ်ာတြင္ ပါ၀င္ေသာ စာေၾကာင္းေရတိုင္းတြင္ ဒႆနိကဆန္ေသာ အေတြးအေခၚမ်ားကို ထည့္သြင္း ေဖာ္ညႊန္းထားသည္။ တနည္းျဖင့္ဆိုရေသာ္ စာတစ္လံုးခ်င္းသည္ အဓိပၸာယ္ မ်ားစြာႏွင့္ညီမွ်သည္။

ဂ်ပန္ႏိုင္ငံမွ အစျပဳခဲ့ေသာဟိုကၠဴသည္ အေနာက္တိုင္းက ဟိုကၠဴ၊ အေမရိကန္ဟိုကၠဴမ်ား၊ ဓမၼ ဟိုကၠဳမ်ား၊ ကယ္ရိုး၀က္(ခ္)ေရးတဲ့  (Desolation Pops) အထီးက်န္ဟိုကၠဴမ်ား နဲ ့(Beat Generation Haikus) ဘိေခတ္ဟိုကၠဴမ်ား အစရိွသျဖင့္ ဟိုကၠဴပံုစံမ်ားစြာေပၚေပါက္ခဲ့ပါသည္။ ဟိုကၠဴေရးရာတြင္ သေကၤတဝါဒ (Symbolism) ကို သံုးေလ့ရိွၾကသည္။ သို႔ရာတြင္ ပံုေဖာ္ရာ၌ ႐ိုးရွင္းလြယ္ကူေသာ ဘာသာစကားျဖင့္ အၿမဲတေစ ေဖာ္ျပၾကသည္။ ျမႇဳပ္ကြက္ကို အလြန္အမင္း သိသာေအာင္ မျပဳရေပ။ အေသးစိတ္႐ႈျမင္တတ္ျခင္းႏွင့္ သဘာဝအေပၚနက္႐ိႈင္းစြာ ခ်စ္တတ္ျခင္းမ်ားကို ဟိုကၠဴကဗ်ာေကာင္းတို႔တြင္ ေတြ႔ရႏုိင္သည္။ မ်ားစြာေသာ ဟိုကၠဴတို႔သည္ လွပေသာ စကားလံုးပန္းခ်ီေရးခ်က္မ်ားပင္ ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ ႐ႈပ္ေထြးမႈ မရိွ။ သိုသိုဝွက္ဝွက္ေရးသားေလေလ၊ ဖတ္သူအဖို႔ စိတ္ကူးနယ္ခ်ဲ႕စရာ အခန္းလြတ္က်ယ္က်ယ္ က်န္ရစ္ေလေလ ျဖစ္သည္။ တစ္ခါတစ္ရံ စိတ္ဝင္စားစရာအေကာင္းဆံုး ဟိုကၠဴမ်ားသည္ ႐ိုးစင္းလွေသာ ေန႔စဥ္ဘဝထဲမွ ထြက္ေပၚလာျခင္း ျဖစ္သည္။ ဟိုကၠဴကဗ်ာမ်ားသည္ မည့္သည့္အရာကိုမဆို ေဖာ္က်ဴးႏုိင္၏။ သို႔ေသာ္ ႐ႈပ္ေထြးေလ့မရိွ၊ နားလည္ရခက္ေလ့ မရိွေပ။ ဟိုကၠဴကဗ်ာအားလံုးနီးပါးတြင္ အထူးျပဳေဖာ္ျပခ်က္ (a dominant impression) သို႔မဟုတ္ အဓိက စိတ္ကူး(main idea) ပါဝင္ေလ့ရိွသည္။ အဆိုပါ အခ်က္သည္ ဖတ္သူ၏ အာ႐ံုငါးပါးတြင္ တစ္ပါးပါးအား ထဲထဲဝင္ဝင္ ဆြဲေဆာင္ေနေတာ့သည္။ ဟိုကၠဴတစ္ပုဒ္သည္ ဖတ္သူအဖို႔ အသက္တစ္႐ွဴစာသာလွ်င္ ၾကာေလ့ရိွေပသည္။ ဟိုကၠဴကဗ်ာဆရာမ်ားအဖို႔မူ မ်က္စိဖြင့္ နားစြင့္႐ံုမွ်မက ႏွလံုးသားမ်ားကိုပါ ဖြင့္ထားလ်က္ ဟိုကၠဴကဗ်ာေကာင္းမ်ားကို ေရးခဲ့ၾကရေလသည္။ ယခုအခါ ဂ်ပန္ျပည္၌သာမဟုတ္ဘဲ ကမၻာတစ္ဝွမ္းတြင္ ဟိုကၠဴကို လက္ခံေရးသားလာၾကသည္ကို ေတြ႔ရသည္။ ကေလးေတြကိုလည္း ငယ္စဥ္ကတည္းက ဟိုကၠဴကို ခံစားနားလည္တတ္႐ံုမက စမ္းသပ္ေရးသားတတ္ေအာင္ သင္ေပးလာၾကသည္။

[ ခ ] ဟိုကၠဴကဗ်ာက ေခါင္းစဥ္တပ္ဖို႔ လိုအပ္သလား

ဂ်ပန္ဟိုကၠဴဟာ အေနာက္တိုင္းဘက္ကို ပ်ံႏွံ ့လာတာႏွင့္အမွ် အေနာက္တိုင္းဟိုကၠဴေတြမွာ စည္းမ်ဥ္းအရခၽြင္းခ်က္ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ေခါင္းစဥ္တပ္ၿပီးေတာ့ ေပၚျပဴလာ ျဖစ္သြားတာမ်ိဳးရိွပါသည္။ ဟိုကၠဴဟာ ၅-၇-၅ ပံုစံနဲ ့ ၀ဏၰ  ၁၇ လံုးရိွတဲ့အတြက္ သံုးပုဒ္သာပါတဲ့အတြက္ ဒီေလာက္တိုတဲ့စာပုဒ္ေလးအေပၚမွာ ေခါင္းစဥ္တပ္ဖုိ ့လိုမလို အျငင္းပြားဖြယ္ ျဖစ္သြားပါသည္။ တကယ္တမ္း ဂ်ပန္ဟိုကၠဴေတြမွာ ေခါင္းစဥ္မလိုပါ ဟု ေျဖႏိုင္ေသာ္လည္း အေနာက္တိုင္းဘက္ေရာက္ သြားတဲ့ ေျမာက္အေမရိကန္ဟိုကၠဴေတြျဖစ္လာတဲ့အခါမွာ တခ်ိဳ ့ေခါင္းစဥ္တပ္ၿပီး ေအာင္ျမင္ၾကပါသည္။ ထို ့ေၾကာင့္ ေရွးအရင္က တကယ့္ဟိုကၠဴေတြမွာ ေခါင္းစဥ္မတပ္ပါဟု ေျဖခ်င္ပါသည္။ အမ်ားအားျဖင့္လည္း ဟိုကၠဴေတြကို နံပတ္စဥ္တပ္ၿပီး ေဖာ္ျပတာ ေတြ ့ရေလ့ရိွပါသည္။ အဲသည့္ ဟိုကၠဴမ်ားထဲမွပင္ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံမွာ ျမန္မာႏိုင္ငံလိုမ်ိဳးသံုးရာသီမဟုတ္သည့္အတြက္ ရာသီဥတု ေလးမ်ိဳးရိွသည့္အတြက္ ေႏြဦးဖဲြ ့ကဗ်ာမ်ား ေႏြဖဲြ ့ကဗ်ာမ်ား ေဆာင္းဦးဖဲြ ့ကဗ်ာမ်ား စသည့္ျဖင့္ ေခါင္းစဥ္တပ္ထားေသာ ဟိုကၠဴကဗ်ာမ်ားအေနျဖင့္ ဖတ္ရပါသည္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔အေနနဲ႔ ဂ်ပန္ဟိုကၠဴပံုစံမ်ဳိး ရာသီဥတုပါသည့္ ဟိုကၠဴအေၾကာင္းအရာမ်ဳိးေတြရိွမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ေခါင္းစဥ္တပ္ဖို႔ေတာ့ မလိုအပ္ပါဘူး။ မူလ ဟိုကၠဴကဗ်ာဆရာေတြကေတာ့ မတပ္ထားပါဘူး။ ကမ႓ာ့ကဗ်ာယဥ္ေက်းမႈတစ္ခုမွာ ကဗ်ာဆိုသည္မွာ ေခါင္းစဥ္မတပ္ ကဗ်ာဆရာနာမည္ ေအာက္မွာ မေရးထိုးရင္ ဒါကို ကဗ်ာျဖစ္တယ္လို႔ မသတ္မွတ္ဘူးဆိုၿပီး ကြၽန္ေတာ္ရဲ႕ ဆရာသမားတစ္ဦးက ဆံုးမဘူးပါသည္။ ဟိုကၠဴက ဒီစည္းမ်ဥ္းနဲ႔ ႁခြမ္းခ်က္ျဖစ္ၿပီး လြတ္ကင္းပါသည္။

[ ဂ ] ဟိုကၠဴ  ႏွင့္ ဇင္

ဇင္ဗုဒၶဘာသာအေတြးအေခၚကို အေျခခံထားသည့္ ဟိုကၠဴမ်ားသည္ စာဆို၏ ဘဝထဲမွ တိုေတာင္းေသာ တဒဂၤေလးမ်ားကို ဖမ္းယူလိုက္သည့္ ကဗ်ာပံုသဏၭာန္တစ္မ်ိဳးဟု ဆိုရမည္။ ဟိုကၠဴကဗ်ာတစ္ပုဒ္က တဒဂၤေလးမ်ားကို အခ်ိန္မီ ေအးခဲရပ္တန္႔ေပးလုိက္သည္။ ထို႔ေနာက္ စိတ္ကူးဖို႔ အခန္းလြတ္တစ္ခု ခ်န္ထားေပးခဲ့ျပန္သည္။ စကားလံုးတစ္လံုးမွ တစ္လံုးသို႔ ေလ်ွာေလ်ွာရွဴရွဴ ကူးေျပာင္းေပ်ာ္ဝင္သြားသည္။ သံုးေၾကာင္းတည္းျဖင့္ ကဗ်ာဖတ္သူကို ကဗ်ာဝိညာဥ္ ပူးကပ္ေစေတာ့သည္။ ဟိုကၠဴတြင္ ဦးတည္ခ်က္ထားေသာ သခၤန္းစာတစ္ရပ္ ပါသည္။ သို႔ေသာ္ ကတိုက္က႐ိုက္ ေပးျခင္းမဟုတ္။ ကဗ်ာဖတ္သူထံသို႔ ဟိုကၠဴက ေရြ႕သြားၿပီး ခံစားခ်က္ကို လႈပ္ႏိႈး၍ ေပးအပ္သည္။ ခံစားမႈ အထြက္အထိပ္သို႔ ေရာက္ၿပီဆုိလွ်င္ ဝဏၰ ၁၇ လံုးသည္ပင္ မ်ားလွသည္ဟုထင္ရေလာက္ေသာ အေရအတြက္ ျဖစ္သြားသည္။ ဤအထိပင္ စကားတစ္လံုးခ်င္းစီက စြမ္းအင္ႀကီးေလသည္။ အေတြးနက္ရသည့္ ဟိုကၠဴကို သဘာဝေလာက၊ အေရာင္အဆင္း၊ ရာသီဥတု၊ တစ္မူထူးခ်က္မ်ား၊ အံ့အားသင့္မႈမ်ားကို ဗဟိုျပဳလ်က္ တန္ဖိုးထား၍ ေရးသည္။ ၁၃ရာစုေရာက္ေလာက္တြင္ ဟိုကၠဴကို ၅-၇-၅ ေက်ာ႐ိုးပံုသဏၭာန္ယူ၍ ႐ိုး႐ိုးပင္ ေရးၾကသည္။ ထိုအေစာပိုင္းဟိုကၠဴမ်ားသည္ ၾကမ္း႐ိုင္း၏။ အေတြးတိမ္၏။ ျပက္လံုးမ်ား ျပဇာတ္စကားလံုးမ်ားကို ထည့္ေရးၾကသျဖင့္ ရယ္စရာေကာင္းခဲ့၏။ ထို႔ေနာက္မွ လူသားမ်ားအပါအဝင္ သဘာဝေလာကဝန္းက်င္အေပၚ နက္နက္႐ိႈင္း႐ိႈင္း ခံစားမႈေရာက္ေစဖို႔အထိ တိုးတက္ ေရးသားလာခဲ့ၾကသည္။ ဤအခ်က္သည္ပင္လွ်င္ ဂ်ပန္တို႔၏ ရိွရင္းစြဲစိတ္ကူးျဖစ္သည့္ 'လူသားသည္ သဘာဝတရား၏ အစိတ္အပိုင္းျဖစ္သည္၊ လူသားႏွင့္ သဘာဝတရားတို႔ လိုက္ေလ်ာညီေထြရိွရမည္' ဟူေသာ အေတြးအေခၚကို လိုက္၍ ေရးေနျခင္း ျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ ဟိုကၠဴသည္ သဘာဝတရားႏွင့္ ဆက္သြယ္ေပါင္းကူးေပး႐ံုမက ေလာကဓမၼကို ရွင္းလင္းစြာ ျမင္ႏိုင္သိႏုိင္ရန္ နည္းလမ္းျပေသးသည္။ ဟိုကၠဴျဖင့္ ေရစက္ကေလးထဲမွ ကမၻာေလာကႀကီးကို ျမင္ေတြ႔လိုက ျမင္ေတြ႔ႏုိင္ေလသည္။ ဂ်ပန္ျပည္တြင္ ဟိုကၠဴကဗ်ာမ်ားကို ရိုးစင္းမႈ၊ ပြင့္လင္းမႈ၊ နက္ရိႈင္းမႈႏွင့္ အသိဥာဏ္လင္းပြင့္မႈအတြက္ တန္ဖိုးထားၾကျခင္းျဖစ္သည္။

ဇင္၏အနုပညာေတြမွာ အသားအေရာင္ကို အသံုးမျပဳဘူး။ ရုိးရွင္းျခင္းကုိ ပံုမွန္လုပ္ေနက် အျပဳအမူေတြျဖစ္တဲ့ အျဖဴအမဲေရးဆြဲမႈေတြစတဲ့ အႏုပညာေတြမွာသာ ပံုရိပ္ထင္တယ္လို႔ ယူဆတာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ လွပေသာ လက္ေရးလက္သားကုိလည္း ဇင္ယဥ္ေက်းမႈရဲ႕စိတ္ပုိင္းအာရံုေတြႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ၾကည့္ေလ့ ရွိၾကသည္။ ဇင္က အႏုပညာဆိုင္ရာ မလိုအပ္တဲ့ အဓိကအခ်က္ကို ျဖတ္ေတာပစ္နိုင္ဖို႔ကိုလည္း သင္ၾကားေပးသည္။ ကေန႔ေခတ္မွာေတာင္မွ အလြန္ထင္ရွားေနတုန္းပါပဲ။ ျပီးေတာ့ သတင္းစာေတြမွာလည္း အဲဒီေက်ာ္ၾကားမႈကုိ ေဖာ္ျပေနတုန္းပါပဲ။ ဟိုကၠဴ (Haiku) စကားလံုး(၁၇)လံုးပါ၀င္သည့္ ကဗ်ာေတြ ေရးဖြဲခဲ့သည္။။ ဇင္ဗုဒၶဘာသာမွာ ဟိုကၠဴကဗ်ာေတြက လူသားေတြရဲ႕စိတ္ရင္းသဘာ၀ စိတ္အေျခအေနမွန္ကို တိုက္ရုိက္ဆက္စပ္ေနေအာင္ ေရးဖြဲ႔ႏုိင္သည္။ ဇင္ဗုဒၶဘာသာမွာ စိတ္အေျခအေနဆိုတာက အင္မတန္အေရးၾကီးေသာ အရာလို႔လည္း ဆိုၾကသည္။ ခ်ီယို (Chiyo) (၁၉၀၃-၁၉၇၈ )က ဟိုကၠဴကဗ်ာတစ္ပုဒ္ကုိ ရြတ္ဆိုခဲ့ဖူးပါသည္။

Ho to to gi su
Ho to to gisu tote
A ke ni ke ri

တစ္ျခားဂိုဏ္းတစ္ခုကေတာ့ ဂ်ပန္ျပည္၏ လက္ဘက္ရည္ေသာက္ပြဲအခမ္းအနားေတြမွာ လြမ္းမိုးၾသဇာတိကၠမ ရွိပါသည္။ နာရာ (Nara) ေခတ္ထဲမွာ မူးရင္း လက္ဘက္ရည္ေသာက္သည့္ အေလ့အထက ဂ်ပန္ႏွင့္ တရုတ္ျပည္ထဲရွိ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းေတြမွာ က်င္းပၾကေလ့ ရွိသည္။ လက္ဘက္ရည္ကို အသံုးျပဳရျခင္းရည္ရြယ္ခ်က္ေတြက အမ်ားၾကီးရွီတယ္လို႔လည္း ဆိုပါသည္။ အဲဒီအထဲက တစ္ခုကေတာ့ ေဆးျဖစ္၀ါးျဖစ္အေနႏွင့္ လက္ဘက္ရည္ကို ေသာက္သံုးၾကသည္။ ပီးေတာ့ တစ္ျခားတစ္ခုကေတာ့ တရားအားထုတ္မႈလုပ္ငန္းစဥ္မွာ ႏိုးၾကားတက္ၾကြမႈကို ထိန္းသိမ္းႏိုင္ရန္ႏွင့္ အာရံုစူးစိုက္မႈ သမာဓိကုိ ထိန္းသိမ္းႏိုင္ဖို႔အတြက္ အေထာက္အကူျဖစ္ဖို႔ရန္ ျဖစ္ပါသည္။ ဖီလိုဆိုဖီဒႆနနည္းက်က် ေျပာရရင္ လက္ဘက္ရည္ အႏုပညာကေနတစ္ဆင့္ အရာ၀တၳဳေလးမ်ိဳးေလးစားကို ရရွိႏိုင္တယ္လို႔ ဆိုၾကပါသည္။

၁။ ညီညြတ္မႈျဖစ္ျခင္း (Harmony)[wa]
၂။ ၾကည္ညိုပသာဒျဖစ္ျခင္း(Reverence)[kai]
၃။ စင္ၾကယ္မႈျဖစ္ျခင္း(purity –Sei)
၄။ သမာဓိျဖစ္ျခင္း (Tranquility- Jak)

ဒီအရာ၀တၳဳေလးခုကို ရရွိဖို႔ရာ ရည္ရြယ္ခ်က္ေတြ ရွိမယ္ဆိုရင္ လက္ဘက္ရည္အခမ္းအနားက စိတ္ရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားအားလံုးကို ေပးသည္။ ျပီးေတာ့ သဗၺညဳတဥာဏ္ စသျဖင့္ ေဆာတရိ(Sotori)ကုိရရွိဖို႔ရန္ အလြန္နီးစပ္တယ္လို႔လည္း ဆိုၾကပါသည္။ ဒါေၾကာင့္ ဇင္ဗုဒၶဘာသာက ဂ်ပန္ျပည္၌ လဘက္ရည္အခမ္းအနားရဲ႕ အနုပညာအေပၚမွာ ၾကီးမားတဲ့ ၾသဇာတိကၠမ လြမ္းမိုးမႈေတြ ရရွိေနတာ ျဖစ္ပါသည္။ ကေန႔ေခတ္ လဘက္ရည္ေသာက္ အခမ္းအနားမွာေတာင္မွ ဂ်ပန္ျပည္သူေတြအၾကား အထူးသျဖင့္ ဂ်ပန္လူငယ္ေတြအၾကား အလြန္တရာ ေက်ာ္ၾကားေနဆဲ ျဖစ္ပါသည္။ ျပီးေတာ့ စိတ္ပုိင္းဆိုရင္အရလည္း သတိျပဳေလ့လာေနဆဲ ျဖစ္တုန္းပါ။

ဂ်ပန္ျပည္သူမ်ားရဲ႕ေတြးေခၚမႈစနစ္ကုိ ေဖာ္ျပတဲ့ေနရာမွာ ၾကီးမားတဲ့ယဥ္ေက်းမႈရဲ႕ မွီတည္ရာျဖစ္တဲ့ တစ္ခုတည္းေသာ ဇင္ဗုဒၶဘာသာေက်ာင္း တစ္ေက်ာင္းရွိပါသည္။ နံရံဒီဇိုင္းေတြမွာ အျဖဴႏွင့္ အနက္ ေရးဆြဲထားျပီး ဟိုကၠဴ (Haiku)၏ ကဗ်ာ လက္ဘက္ရည္အခမ္းအနားႏွင့္ ပန္းမ်ားကို စီခ်ယ္ထားျခင္းတိုလည္း စီခ်ယ္ထားၾကသည္။ ဇင္ဥယ်ာဥ္က ဇင္ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ ဂ်ပန္ရဲ႕ စီးပြားေရးတို႔တက္မႈတို႔မွ ဆင္းသက္လာတဲ့ ဇင္ဘာသာရဲ႕ အေတြးအေခၚရဲ႕ အက်ိဳးရလာဒ္လည္း ဆိုၾကပါသည္။ ဇင္၏ ရည္ရြယ္ခ်က္ ပန္းတိုင္ကေတာ့ စစ္မွန္တဲ့ သဘာ၀တရားနွင့္ သဗၺညဳတဥာဏ္ကို ရွာေဖြရန္ ျဖစ္ပါသည္။ ဇင္က ပို၍ ေလ့က်င့္ရျပီး အေရးၾကီးဆံုးေသာ အရာနွင့္ ဆက္စပ္ေနတဲ့ လကၤာ၀တရသုတ္ (Lankavatara Sutta) ကဲသုိ႔ေသာ နက္နဲေသာ ျပဌာန္းက်မ္းစာမ်ား ရွိခဲ့ေသာ္လည္း ဒီစာေပက်မ္းဂန္မ်ားအေပၚမွာ မွီခိုမႈ သိပ္မရွိခဲ့ပါ။ ဒါေၾကာင့္ အသံုးမ၀င္တ့ဲ ဒႆနမ်ားႏွင့္ ခ်ဲ႔ထြင္ထားတဲ့ ရုိးရာဓေလ့မ်ားကုိ ပယ္ရွားခဲ့တယ္။ ဇင္ရဲ အႏွစ္သာရက စိတ္ကို အျမဲရႈမွတ္ေနဖို႔ႏွင့္ ဘုရားအျဖစ္ကို ရွာေဖြဖုိ႔ရန္ ျဖစ္ပါသည္။ ဇင္ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြဟာ ျမတ္ဗုဒၶသခင္က လူမႈအဖြဲ႔အစည္း အက်ိဳးေက်းဇူးအတြက္ ပံုမွန္ေန႔စဥ္ဘ၀ေတြမွာ လိုအပ္စြာ ပါ၀င္ရမယ္လို႔ ယံုၾကည္ၾကပါသည္။

ဟိုကၠဴဟာ ဇင္/ခ်န္/ဓ်ာန/စ်ာန/ခ်န္န/ေတာက္/ေဗာဓိဓမၼ/စိတ္မဲ့စိတ္ ဆိုတဲ့ ဓမၼအယူအဆနယ္ပယ္မွာ အေျခခံၿပီးထြက္ေပၚလာေသာ ကဗ်ာ/အႏုပညာလက္ရာအမ်ိဳးအစားတစ္ခုျဖစ္ေပမယ့္ ဇင္ဓမၼ ဇင္ဘုန္းႀကီးေတြ၏စာတိုေပစေတြ အဆိုအမိန္႔ေတြ ကဗ်ာေတြနဲ႔ေတာ့ မတူပါဘူး ။ ဟိုကၠဴဟာ ကမၻာေပၚက ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားမ်ားစြာထဲကမွ ဇင္ဓမၼကို ေနာက္ခံၿပီး ဖန္တီးျဖစ္ေပၚလာတဲ့ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားတခုျဖစ္ေနျခင္းမွ်ပါပဲ ။ ဟိုကၠဴမွာ ဇင္ဓာတ္ခံပါရွိၿပီး ဟိုကၠဴဓာတ္ဟာလည္း တျခားေသာကဗ်ာအမ်ိဳးအစား ႏိုင္ငံတကာက ကဗ်ာေရးသူေတြ၏ကဗ်ာေတြထဲမွာလည္း တိုက္ရိုက္ျဖစ္ေစ သြယ္၀ိုက္ျဖစ္ေစ သက္ေရာက္မႈရွိခဲ့ ရွိဆဲျဖစ္ပါသည္။

ဟိုကၠဴကဗ်ာမ်ားကိုေရးစပ္ခဲ့ၾကေသာပုဂၢိဳလ္မ်ားကိုေတာ့ ေနာက္ပိုစ့္တစ္ခုတြင္ မိတ္ဆက္ေပးပါ့မည္။

#လင္းညိဳ႕တာရာ

မီွျငမ္း ။    ။
၁. ဟိုကၠဴကဗ်ာ ျမည္းစရာ (မင္းသုဝဏ္)
၂. https://mevision.wordpress.com/
၃. ဇင္ဗုဒၶဘာသာေဆာင္းပါးအခ်ဳိ႕
၄. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Haiku
၅. အျခား အင္တာနက္ေဆာင္းပါးမ်ား
Credit

မူးရင္း လက္ဘက္ရည္ေသာက္သည့္ အေလ့အထ

ကဗ်ာဆရာႀကီး ဗသွ်ဳိး

ဗသွ်ဳိး၏ နာမည္ႀကီးေသာ ဟိုကၠဴကဗ်ာျဖစ္သည့္

" အုိင္အိုႀကီးပါလား
အလို ေရႊဖား ခုန္ဆင္းသြား
ပလံု ေရသံၾကား။ "

ဟိုကၠဴကဗ်ာဆရာ Buson ၏ ဟိုကၠဴက်မ္း